Vijftien jaar in TBS en niet gek

De Pompekliniek waar N. 'behandeld' wordt

Waar we de Sovjetunie altijd van hebben beschuldigd komt ook in Nederland voor: Een Nederlander van Marokkaanse afkomst zat bijna vijftien jaar in een tbs-kliniek zonder dat de man een geestelijke stoornis had. Uit recent onderzoek in het Pieter Baan Centrum (PBC) blijkt dat Bensaïd Nakach (65) geen persoonlijkheidsstoornis heeft. Hij zal hoogstwaarschijnlijk worden vrijgelaten.

Datzelfde Pieter Baan kwam in 1994 met een tegengestelde diagnose, op grond waarvan Nakach naar een kliniek moest.

Het Openbaar Ministerie in Breda heeft de rechtbank op basis van het nieuwe onderzoek nu geadviseerd Nakach’s tbs-‘behandeling’ te stoppen: ‘Hij heeft nu geen stoornis. Het recidivegevaar is sterk verminderd.’

Joe de Goeij, de Alkmaarse advocaat van Nakach, noemt de zaak uniek.

Mijn cliënt heeft nog nooit verlof gehad in de vele klinieken waar hij heeft verbleven. Toch zal de rechter volgende week vrijdag de behandeling in de Pompekliniek beëindigen. Ik ben opgelucht dat eindelijk is aangetoond dat hij niets mankeert. N. is vijftien jaar ten onrechte van zijn vrijheid beroofd. Deze dwaling is vergelijkbaar met de Schiedammer Parkmoord. Dit zal als een bom inslaan in de tbs-sector.

Bensaid Nakach sloeg in 1994 zijn vrouw op het hoofd met de platte kant van een bijltje. Ze raakte gewond, maar liep geen blijvende gezondheidsschade op. Vanwege poging tot doodslag kreeg Nakach een jaar celstraf en tbs, op grond van een rapport van het Pieter Baan Centrum. Hij zou verminderd toerekeningsvatbaar zijn en kampen met een ‘ernstige, gecombineerde paranoïde en narcistische persoonlijkheidsstoornis’.

Nakach weigerde mee te werken aan een behandeling omdat hij niets zou mankeren. De Goeij stelt:

Daarom kan geen sprake zijn van genezing. Hij is nooit gek geweest. Helaas is de foute diagnose uit 1994 klakkeloos overgeschreven door behandelaars die advies gaven over verlenging van de tbs-maatregel. Het was je reinste Kafka.

De Maastrichtse hoogleraar forensische psychologie Corine de Ruiter oordeelt hard:

Zonder therapie kan een ernstige persoonlijkheidsstoornis niet verdwijnen. Nakach had dus geen stoornis.

De Ruiter kent het dossier, dat ze in 2003 op verzoek van De Goeij bestudeerde. Ze pleitte destijds vergeefs voor beëindiging van de behandeling:

Dit is geen incident. Ik ken meer tbs’ers die geen stoornis hebben. Ze worden de dupe van een grote mate van ondeskundigheid van rapporteurs, behandelaars en het PBC. Onderzoeksmethoden zijn verouderd en er is onvoldoende zelfkritiek en reflectie.

Het is misgegaan omdat de Marokkaan Nakach is beoordeeld naar Westerse maatstaven, stelt Joop de Jong, hoogleraar culturele en internationale psychiatrie aan de VU in Amsterdam en de University School of Medicine in Boston (VS) en expert op het gebied van de transculturele psychiatrie.

Hij sprak Nakach in 2003 in het kader van een contra-expertise. Volgens De Jong lijkt Nakach narcistisch en paranoïde, maar is hij dat niet. Zijn trotse, wantrouwende houding is ‘met Westerse ogen verkeerd geïnterpreteerd’. De Jong liet geen spaan heel van het PBC-rapport. De diagnose van de stoornis is volgens hem onhoudbaar en de inschatting dat hij vaker in de fout zal gaan is niet onderbouwd. Hij adviseert – evenals De Ruiter – de tbs-behandeling te beëindigen.

Dat Nakach voor een relatief klein delict vijftien jaar heeft vastgezeten, noemt De Jong ‘een pure schande’:

De oude diagnose van het PBC was niet onderbouwd. Nakach is meer dan tien jaar niet aan een gedegen persoonlijkheidsonderzoek onderworpen. Dat raakt aan een schending van zijn mensenrechten.

Het nieuwe, doorslaggevende onderzoek van het PBC is afgedwongen door De Goeij. Hij overtuigde Nakach van de noodzaak voor één keer mee te werken. De conclusie is dat zijn cliënt ‘niet voldoet aan de kernmerken van een persoonlijkheidsstoornis’. Hij heeft een achtervolgingswaan, maar dat is volgens deskundigen irrelevant. Acuut recidivegevaar is er niet. De Jong stelt:

Als N. in een ver buitenland in een kliniek had gezeten, zouden we spreken van misbruik van de psychiatrie. Instellingen komen ermee weg, omdat rechters het niet aandurven tegen een advies in te gaan. Ik zie dit vaak gebeuren bij migranten die ik forensisch beoordeel, dus ik veronderstel dat het een veel algemener probleem is.

Het ministerie van Justitie wil niet ingaan op de zaak, maar stelt dat tegenwoordig meer aandacht wordt besteed aan de culturele achtergrond van tbs’ers en hun behandeling. Er loopt onderzoek naar ‘knelpunten’.

De Ruiter pleit voor meer maatregelen. ‘Ik hoop dat rechters en behandelaars een slapeloze nacht hebben hierover. Hun beslissingen hebben grote impact. Bij twijfel moeten ze vaker contra-expertises toestaan.’

"Hij heeft een achtervolgingswaan" Ja, dat kan ik me inmiddels wel voorstellen.